Samenwerkend leren – Met elkaar leren als katalysator voor groei en begrip
Leren doe je samen
Waar leerlingen in de brugklas steeds zelfstandiger moeten worden, blijft samenwerkend leren een essentieel onderdeel van hun ontwikkeling. Groep 8 is bij uitstek de fase waarin leerlingen ontdekken dat leren niet alleen individueel plaatsvindt, maar juist in interactie met anderen. Ze ervaren dat samenwerken helpt om tot betere oplossingen te komen, dat verschillende perspectieven rijkdom bieden en dat je van én met elkaar leert.
Samenwerken is bovendien een levenslange vaardigheid: in vrijwel ieder beroep en in veel dagelijkse situaties is het vermogen om samen doelen te bereiken van grote waarde. Door al vroeg te oefenen met samenwerken, bouwen leerlingen aan een basis waar zij hun hele verdere leven op kunnen voortbouwen.
In lijn met de leerlijn ‘Leren denken & leren leren – wel en niet doen’ krijgt samenwerkend leren in groep 8 daarom een stevige en betekenisvolle plaats.
Waarom samenwerkend leren belangrijk is
Samenwerkend leren is veel meer dan ‘in een groepje werken’. Het gaat om doelgerichte interactie waarbij iedere leerling actief bijdraagt aan het leerproces. Onderzoek toont aan dat leerlingen die samenwerkend leren:
- een dieper begrip ontwikkelen doordat ze hun denkproces verwoorden en vergelijken;
- sterkere sociale vaardigheden opdoen, zoals luisteren, doorvragen en feedback geven;
- meerdere strategieën leren kennen door anderen aan het werk te zien;
- meer motivatie ervaren doordat samenwerking verbondenheid creëert.
Gestructureerd samenwerken versterkt zowel de leerprestaties als de sociale ontwikkeling (Gillies, 2016). Door dit al in groep 8 te oefenen, bouwen leerlingen aan vaardigheden die hen ondersteunen in de brugklas én verder in hun ontwikkeling.
Praktische aanpak in groep 8
1. Actief luisteren als fundament
Effectief samenwerken begint met actief luisteren. Leerlingen tonen interesse, maken aantekeningen, reageren inhoudelijk en geven betekenis aan wat groepsgenoten zeggen.
De leerkracht heeft hierin een voorbeeldrol:
- door zelf om feedback te vragen;
- door zichtbaar te modelleren hoe je feedback ontvangt;
- door hardop voor te doen hoe je doorvraagt en samenvat.
Dit rolmodelgedrag normaliseert luisteren als een gedeelde verantwoordelijkheid.
2. Feedback vragen, geven en ontvangen
Samenwerkend leren wordt pas krachtig wanneer leerlingen feedback zien als hulpmiddel. Ze leren vragen:
- “Wat vind je sterk aan mijn bijdrage?”
- “Waar zou ik iets kunnen verbeteren?”
- “Wat helpt ons als groep om verder te komen?”
De vaardigheid om constructief feedback uit te wisselen vormt een belangrijke sleutel tot groei — in de klas en in latere situaties waarin samenwerking centraal staat.
3. Rollen bewust verdelen – niet alleen op voorkeur
Bij het verdelen van rollen worden taken bewust gekoppeld aan vaardigheden, kennis of persoonskenmerken. Dit versterkt eigenaarschap en structureert de samenwerking.
Voorbeelden:
- “Jij wordt tijdsbewaker, omdat jij overzicht houdt.”
- “Jij wordt gespreksleider, want jij kunt helder samenvatten.”
Het kunnen kiezen of aannemen van een rol vraagt van leerlingen dat zij beschikken over een positief en realistisch zelfbeeld. Ze moeten weten waar hun kwaliteiten liggen, maar ook durven zien wat nog lastig is — zonder dat dit afbreuk doet aan hun zelfvertrouwen.
Wanneer leerlingen zichzelf goed kennen, worden zij beter in staat om uitdagingen aan te gaan, fouten te zien als leerkansen, verantwoordelijkheid te nemen en met vertrouwen relaties en samenwerkingen aan te gaan. (Wil je meer weten over de ontwikkeling van het zelfbeeld bij leerlingen van 4 tot 15 jaar? Lees dan het artikel ….).
Daarom is het waardevol om leerlingen te begeleiden in het bewust koppelen van hun kwaliteiten aan een rol. Regelmatig rollen willekeurig verdelen blijft belangrijk, omdat dit leerlingen helpt om buiten hun comfortzone te stappen. Echter het bewust reflecteren op ‘welke rol bij mij past en waarom’ versterkt het zelfinzicht én hun bereidheid om nieuwe rollen te proberen.
4. Halverwege reflecteren: procesbewust samenwerken
Organiseer standaard een korte procescheck:
- Zijn we nog gericht op het doel?
- Hoe worden de taken uitgevoerd?
- Wat gaat goed? Wat kan beter?
- Ben ik tevreden over mijn eigen bijdrage?
Procesbewustzijn helpt leerlingen hun samenwerking te sturen en verantwoordelijkheid te nemen.
Expeditie Brugklas: samenwerken vanuit ieders denkkwaliteiten
Binnen Expeditie Brugklas krijgt samenwerkend leren extra diepgang door te werken met Sternbergs ACP-theorie. Leerlingen starten met een zelfreflectie op hun denkvaardigheden:
- A – Analytisch denken: structureren, vergelijken, logisch redeneren;
- C – Creatief denken: vernieuwen, ideeën genereren, anders denken;
- P – Praktisch denken: plannen, uitvoeren, organiseren, toepassen.
Daarna vormen zij bewust samengestelde groepjes, waarin leerlingen samenwerken met anderen die anders denken dan zijzelf. Zo ervaren zij: dat uiteenlopende denkwijzen elkaar verrijken, dat samenwerking betere resultaten oplevert dan individueel werken en dat diversiteit een kracht is in het leerproces.
Expeditie Brugklas maakt samenwerken ervaringsgericht én betekenisvol. Leerlingen ontdekken dat hun denkstijl waardevol is — en dat zij die van anderen nodig hebben om tot het beste resultaat te komen én zichzelf verder te ontwikkelen.
Waarom dit werkt
Samenwerkend leren werkt op meerdere niveaus tegelijk. Wanneer leerlingen met elkaar meedenken en hun aanpak verwoorden, verdiepen zij hun begrip en bouwen ze nieuwe strategieën op, gevoed door wat zij bij anderen zien gebeuren. Tegelijkertijd groeit er iets in sociaal-emotioneel opzicht: leerlingen ervaren dat hun bijdrage ertoe doet, dat anderen op hen vertrouwen en dat samenwerking gebaseerd is op wederzijdse waardering. Dat gevoel van gedeelde verantwoordelijkheid maakt dat zij zich meer verbonden voelen met de groep.
Daarnaast doet samenwerken iets met hun motivatie. Het geeft energie om samen ergens aan te werken, om te merken dat je vooruitkomt doordat je elkaar helpt, aanvult en uitdaagt. Die gezamenlijke inspanning nodigt uit om vol te houden, ook als het moeilijk wordt. Zo worden niet alleen kennis en vaardigheden opgebouwd, maar worden ook belangrijke executieve functies versterkt — zoals flexibiliteit, taakinitiatie en het vermogen om het werkproces te monitoren. Dit zijn vaardigheden die leerlingen niet alleen helpen in de brugklas, maar die ze meenemen in elke nieuwe fase van hun ontwikkeling.
Conclusie
Samenwerkend leren in groep 8 biedt leerlingen een rijke voorbereiding op het voortgezet onderwijs, maar ook op hun verdere ontwikkeling als lerende en als mens. Ze leren niet alleen samenwerken, maar ook vertrouwen op hun eigen denkkwaliteiten en die van anderen. Door bewust aandacht te geven aan luisteren, feedback geven, rolverdeling, denkstijlen en tussentijdse reflectie ontstaat een krachtige leeromgeving waarin leerlingen groeien — als individu én als groep.
Samen leren samenwerken is daarmee een vaardigheid die leerlingen meedragen naar elke volgende stap.
Vooruitblik: het laatste artikel – Reflecteren als sleutel tot groei
In het laatste artikel van deze reeks duiken we in het thema reflecteren. We onderzoeken hoe leerlingen verband leren leggen tussen hun aanpak, verwachtingen en resultaten, en hoe reflectie bijdraagt aan eigenaarschap, doorzettingsvermogen en duurzame leerstrategieën.
Bronnen
- Gillies, R. M. (2016). Cooperative learning: Review of research and practice. Australian Journal of Teacher Education, 41(3), 39–54. https://doi.org/10.14221/ajte.2016v41n3.3
- Machielsen, A. (2021). Wat wel en niet te doen met doelen Leren denken & Leren – Leerkrachtgedrag bij niveau 8
- Sternberg, R. J. (1997).Thinking styles. Cambridge University Press.
- Sternberg, R. J. (1985). Beyond IQ: A triarchic theory of human intelligence. Cambridge University Press.
