Niet bang worden, wel wakker blijven…
Een nuchtere blik op AI op school
De laatste jaren heeft kunstmatige intelligentie (AI) een stormachtige ontwikkeling doorgemaakt. Ook binnen het onderwijs is de impact van deze technologie zichtbaar en voelbaar. Waar AI voor sommigen een belofte van efficiëntie en innovatie betekent, roept het voor anderen vooral zorgen en vragen op.
Het debat over AI binnen het onderwijs wordt vaak gevoerd in termen van kansen en risico’s, oplossingen en obstakels. De complexiteit en veelvormigheid van het onderwijs én een niet te voorspellen toekomst vraagt echter om een meer genuanceerde benadering, waarbij snelle oordelen en simpele antwoorden geen recht doen aan de werkelijkheid. De ontwikkeling van AI bevindt zich nog in de kinderschoenen. Dit betekent dat toepassingen en implicaties moeilijk te overzien zijn. Los van wat spectaculaire vergezichten over wat AI mogelijk maakt, zijn langetermijneffecten van de inzet van AI in het onderwijs niet goed te voorspellen. Het doet denken aan de introductie van het internet in het onderwijs eind jaren 90, waarin Kennisnet het levenslicht zag en waarbij voorvechters een fundamentele verandering van het onderwijs voorzagen.
Nieuwe én oude vraagstukken
Toch brengt de snelle opkomst van AI nieuwe vraagstukken met zich mee die het hart van het onderwijs raken. Zo kun je denken aan de geschiktheid van bestaande toetsvormen. Als AI in staat is om een opstel of projectverslag met minimale instructies van leerlingen, binnen luttele seconden te genereren, wat toets je dan? Zijn ze nog een betrouwbaar instrument om kennis en vaardigheden te meten? Of vraagt de situatie om een herbezinning op wat we toetsen en waarom?
Binnen onze OMJS-academie experimenteren we daarom met hybride beoordeling, waarbij er veel aandacht wordt besteed aan een eenduidig beoordelingskader en vervolgens AI wordt ingezet als een soort eerste corrector. Onze docenten treden op als tweede corrector en vormen een eindoordeel. De docent blijft doorslaggevend in de beoordeling, maar heeft als het ware een extra set ogen die niet is beïnvloed door het leertraject van de student. Dit helpt de objectiviteit te vergroten.
Daarnaast laait het klassieke debat tussen kennis en vaardigheden opnieuw op. In hoeverre is kennisoverdracht nog zinvol wanneer AI direct antwoorden kan genereren? Wordt het belangrijker om vaardigheden als kritisch denken, samenwerken en communiceren te ontwikkelen? Of moeten we juist vasthouden aan diepgaande kennis om AI-systemen te kunnen beoordelen en doorgronden? En wat zijn de cognitieve effecten wanneer leerlingen, maar ook leraren massaal direct antwoorden krijgen op elke mogelijke vraag.
En wederom doemt het fundamentele vraagstuk over de veranderende rol van de leraar op. Wat is de rol van de leraar als AI betere, snellere of meer gedetailleerde antwoorden kan geven en zelfs in staat is om te coachen, behoeftes van leerlingen te interpreteren en hen van advies te voorzien over hoe zij het beste kunnen leren? Blijft de leraar de centrale figuur in het leerproces, of verschuift deze rol naar een begeleider die leerlingen helpt navigeren tussen menselijk inzicht en technologische input? En wat betekent dit voor de relatie tussen leraar en leerling? Wellicht vergroot dit de noodzaak om de pedagogische taak van leraren meer nadruk te geven?
Vormend onderwijs en niet-neutrale AI
Onderwijs is niet alleen overdracht van kennis en vaardigheden, maar ook een vormend proces. Hier rijst de vraag: Hoe verhoudt het vormende aspect van onderwijs zich tot niet-neutrale AI-toepassingen? AI-systemen zijn immers ontworpen door mensen, met impliciete en expliciete aannames. Kunnen we leerlingen nog voldoende begeleiden bij het ontwikkelen van een eigen, kritische houding als AI een steeds grotere rol speelt in het leerproces? Wie bepaalt welke waarden en normen in AI worden ingebouwd, en hoe transparant is dit proces?
Kritische houding ten opzichte van snelle antwoorden en voorspellingen
De impact van AI op het onderwijs is te complex voor snelle antwoorden of eenvoudige voorspellingen. Organisaties die beweren de effecten van AI op het onderwijs te kennen, of die het gebruik ervan uitdrukkelijk promoten, verdienen een kritische blik. Het onderwijslandschap is divers, contextgebonden en voortdurend in beweging net als de ontwikkeling van AI. Daarom is het zaak om alert te blijven op te stellige uitspraken en te zoeken naar het fundamentele gesprek over wat onderwijs zou moeten zijn in een tijdperk van AI. Een antwoord op die vraag zou wel eens sterk kunnen lijken op wat het onderwijs zou moeten zijn vóór de opkomst van AI.
AI roept in het onderwijs nieuwe, complexe vraagstukken op, net als dat het de urgentie vergroot om oude discussies opnieuw te voeren. Dit vraagt om een gezamenlijk, open gesprek. De zoektocht naar antwoorden mag niet overschaduwd worden door snelle oplossingen, tech-optimisme of stelligheid. Laten we als onderwijsveld kritisch, nieuwsgierig en open blijven, en samen het fundamentele gesprek aangaan over de rol van AI in het onderwijs van morgen.
Laten we samen dit fundamentele gesprek voeren
OMJS nodigt onderwijsprofessionals, beleidsmakers en geïnteresseerde lezers uit om deel te nemen aan onze podcastreeks Artificieel Onderwijs, waarin Erik Boeschoten (medeoprichter en projectleider softwaredivisie van OMJS) de fundamentele vragen rondom AI en onderwijs verkent. Niet de praktische toepassingen staan centraal, maar het fundamentele gesprek over waarden, belangen, mogelijkheden en grenzen. Samen zoeken we naar verdieping en reflectie, zonder de pretentie van pasklare antwoorden.
Erik Boeschoten houdt zich als projectleider binnen de softwaredivisie van Onderwijs Maak Je Samen bezig met de ontwikkeling van educatieve software, begeleidt besturen en scholen bij beleidsontwikkeling en strategie op het gebied van digitalisering en is als architect betrokken bij de ontwikkeling van diverse AI-instrumenten.
Meer weten over AI? Of een concrete vraag?
Wil je meer weten over de invloed van AI op het onderwijs en hoe je daar als onderwijsorganisatie richting in bepaalt? Of zoek je ingrediënten om je AI-beleid vorm te geven? Schrijf je dan in voor één van de studiedagen over AI via onze academie.
