Effectiever en efficiënter werken aan begrijpend lezen - J. Stoeldraijer, M. Förrer
Kees Vernooy heeft in de notitie Effectief leesonderwijs nader bekeken (digitale implementatiekofffer, Kees Vernooy oktober 2007) beschreven:
• wat ineffectieve praktijken zijn als het gaat om begrijpend lezen, wat we dus niet moeten doen;
• welke kenmerken een goede instructie heeft;
• welke kenmerken een goede begrijpend lezen les heeft.
In aanvulling op deze informatie zijn de volgende aanbevelingen van belang voor de inrichting van het begrijpend lezen.
Tip 1 Doorgaande lijn
Kies in het team een beperkt aantal leesstrategieën die in elke groep (1 t/m 8) aan de orde komen. Voor de leerlingen is het belangrijk een beperkt aantal strategieën te leren, die in elke groep gehanteerd worden. De toepassing van de strategieën wordt geautomatiseerd tot een routine als ze consequent in alle groepen worden gebruikt.
Belangrijke leesstrategieën zijn:
• Leesdoel bepalen: Waarom ga ik deze tekst lezen?
• Voorspellen: Waar zou de tekst over gaan?
• Gebruik maken van voorkennis over het onderwerp: Wat weet ik hier al van?
• Jezelf vragen stellen tijdens het lezen: Begrijp ik het nog? Wat kan ik doen als ik het niet begrijp?
• Visualiseren van de tekst: voorstellingen maken bij de tekst en schema’s of woordwebben maken.
• Samenvatten van de tekst: Waar gaat de tekst over? Wat is het belangrijkste thema? Wat is de hoofdgedachte?
• Jezelf vragen stellen na het lezen van de tekst: Ben ik te weten gekomen wat ik wilde weten? Wat vind ik van de tekst? Wat weet ik nog niet?
Aandachtspunt bij het gebruik van strategieën is, dat het steeds gaat om de inhoud van de tekst. Strategieën zijn middel om de tekst te begrijpen en geen doel op zichzelf. De leerkracht bedenkt zich steeds dat de inhoud van de tekst centraal moet staan.
Tip 2 Transfer
Zorg voor een consequent gebruik van deze strategieën in alle situaties waarin teksten aan de orde zijn. Leesstrategieën komen niet alleen aan de orde in de lessen begrijpend lezen, maar in alle situaties waarin teksten aan de orde zijn. Hiervoor is het nodig dat het voor leerkrachten een routine is leesstrategieën aan de orde te laten komen in elke situatie waarin met teksten of verhalen gewerkt wordt.
Tip 3 Methodegebruik en leesstrategieën
Leg in het werken met de methoden het accent op de strategieën genoemd in punt 1. Kijk kritisch naar de strategieën die in de methoden aangeboden worden en wees niet bang om er een aantal niet te behandelen.
Tip 4 Methodegebruik in groep 4
Werk in groep 4 nog niet met een methode voor begrijpend lezen. We adviseren scholen in groep 4 de aandacht vooral te richten op het vlot lezen en nog niet te starten met de methode voor begrijpend lezen. Bij het vlot lezen is er nadrukkelijk wel aandacht voor tekstbegrip aan de hand van de belangrijke leesstrategieën die bij punt 1 genoemd zijn.
Tip 5 Risicolezers
Hanteer een effectieve aanpak voor de risicolezers. Omdat het gebruik van leesstrategieën een beperkt deel uitmaakt van het succesvol kunnen begrijpend lezen is het remediëren op leesstrategieën geen effectieve aanpak. Woordenschat en vlot kunnen lezen zijn de belangrijkste voorwaarden en de aanpak van risicolezers zal in de eerste plaats daarop gericht moeten zijn. Wat voor risicolezers helpt is pre-teaching voorafgaand aan de groepsinstructie begrijpend lezen. De leerlingen hebben dan al kennis gemaakt met de cruciale begrippen uit de tekst en weten wat het doel van de les is. Daarnaast is het voor risicolezers ook belangrijk veel aandacht te besteden aan motivatie en leesplezier. Als risicolezers meer gaan lezen, vergroten ze hun leeswoordenschat. Het lezen kan aantrekkelijker gemaakt worden door het aanbieden van geschikte jeugdboeken of het gebruik maken van luisterboeken.
Tip 6 Tijd voor methodische lessen
Besteed in groep 5 tot en met 8 niet meer dan 1 uur per week aan het werken met de methode voor begrijpend lezen. We adviseren scholen 1 uur per week te gebruiken voor het werken met de methoden voor begrijpend en studerend lezen. Tot dit advies komen we op basis van het PPON rapport (2007, nummer 33) waaruit blijkt dat de totale hoeveelheid tijd die besteed wordt aan begrijpend lezen geen invloed lijkt te hebben op de resultaten van de leerlingen.
Tip 7 Zelfstandig werken
Minimaliseer het zelfstandig werken bij het werken met de methode voor begrijpend lezen. Tot dit advies komen we op basis van het PPON rapport (nummer 13, april 2007) waaruit blijkt dat methoden die alleen directe instructie geven even goede resultaten behalen als de methoden die daarnaast ook zelfstandig werken aanbieden. Zelfstandig werken is een handige manier van werken in combinatieklassen maar leerlingen worden er geen goede begrijpend lezers van.
Tip 8 Werkhouding
Een geconcentreerde werkhouding is een belangrijke factor bij succesvol begrijpend lezen. Kinderen die goede resultaten halen op toetsen op begrijpend lezen zijn in staat zich gedurende langere tijd te concentreren en opdrachten nauwkeurig uit te voeren. Kinderen met een vluchtige werkhouding en een onvoldoende concentratie hebben meer moeite met het begrijpen van teksten. Voor begrijpend lezen is langdurige concentratie nodig. Daar hoort bij dat je het moet kunnen opbrengen om een tekst meerdere keren te lezen. Herhaald lezen draagt enorm bij aan het begrijpen van een tekst. Voor veel leerlingen is herhaald lezen veel gevraagd. Een goede begrijpend lezer moet dat wel doen.
Tip 9 Leesplezier
Het is vooral belangrijk ervoor te zorgen het plezier in het begrijpend lezen te bewaren. Belangrijk is regelmatig met de kinderen te bespreken hoe zij zelf aankijken tegen begrijpend lezen. Vaak blijkt het werken met teksten over onderwerpen die actueel zijn, het plezier in begrijpend lezen terug te brengen of te bevorderen. Voorbeelden van dit soort teksten zijn te vinden bij Nieuwsbegrip en Kidsweek.
Tip 10 De Cito-toetsen
Bereid leerlingen voor op de wijze van toetsen in de Cito-toetsen. De Cito toetsen voor begrijpend lezen kennen een bepaalde vraagstelling die specifieke vaardigheden van de leerlingen vraagt. Om leerlingen met deze vaardigheden vertrouwd te maken kunt u het Cito Hulpboek begrijpend lezen inzetten. Uit ervaring van scholen blijkt dat hierdoor toetsresultaten verbeteren.
