Leren-leren: hoe dan?
Tekst: Linda Cleven
“Om voor een toets te leren, maakte ik altijd ellenlange samenvattingen. Trots als een pauw was ik dan, op mijn geschreven, nieuwe ‘boekwerk’!” Herkenbaar? Hoe leerde jij vroeger en/of hoe leer jij nu? Wat heb je inmiddels geleerd over jouw aanpak en manier van leren?
Uit onderzoek blijkt dat veel leerlingen leren door bijvoorbeeld tekst te herlezen, tekst te markeren of samenvattingen te schrijven. Bijzonder eigenlijk, want uit diverse studies blijkt dat deze manieren van leren, ofwel leerstrategieën, helemaal niet zo effectief zijn. Maar wat werkt dan wel?
Je staat er wellicht niet van te kijken, maar leren-leren wint enorm aan populariteit. De leraar staat voor een andere taak dan een aantal jaar geleden. Alleen kennisoverdracht is namelijk niet meer onze core business; we willen leerlingen ook leren om zelfstandig te worden en zicht te hebben op hun eigen leerproces. De leraar speelt een cruciale rol in het aansturen en begeleiden van deze leerprocessen; de leraar geeft tenslotte het goede voorbeeld. Over hoe een leraar dat dan moet doen en hoe een goede les eruitziet, is al het een en ander bekend. Denk bijvoorbeeld aan het boek ‘Wijze Lessen’ (Surma et al., 2019) dat 12 bouwstenen van effectieve didactiek beschrijft met een aantal praktische voorbeelden. Eén van die bouwstenen luidt: ‘Leer je leerlingen effectief leren’. Dit kun je doen door gebruik te maken van effectieve leerstrategieën.
Een voorbeeld van een effectieve leerstrategie dateert uit het, wellicht bekende, onderzoek van Ebbinghaus uit 1885. Hermann Ebbinghaus was een Duitse psycholoog en deed veel onderzoek naar het geheugen. Hij deed bij zichzelf onderzoek naar het vergeten van informatie en publiceerde met die informatie de vergeetcurve (figuur 1). Ebbinghaus ontdekte dat hoe vaker de leerstof wordt herhaald, hoe beter én langer men de informatie onthoudt. Dit fenomeen werd later retrieval practice genoemd, ofwel het ophalen van eerder geleerde stof. Deze leerstrategie, waarbij men eerder geleerde stof herhaalt, is zeer goed toepasbaar in de klas, kost weinig moeite en heeft een positief effect op het leren van de leerlingen.
Enkele praktische voorbeelden om deze strategie in te zetten:
- Stel enkele vragen over de rekenles van vorige week, zoals: ‘Welke stappen zet je ook alweer om twee getallen cijferend op te tellen?’ Of bevraag de leerlingen nog eens op de taalles van gisteren: ‘Zoek de persoonsvorm in deze drie zinnen. Hoe pak je dat ook alweer aan?’
- Plan vaste herhalingsmomenten (bijvoorbeeld in een week of een dag) waarbij je als leraar informatie ophaalt die leerlingen eerder die week of maand hebben geleerd. Hierbij zijn activerende werkvormen een handige manier. Laat de leerlingen bijvoorbeeld een woordweb maken over een bepaald thema van aardrijkskunde. Of laat leerlingen het verkeerd gespelde woord zoeken tussen drie andere woorden binnen een bepaalde spellingscategorie (‘Zoek de valse’). Een andere activerende werkvorm is ‘stijgen-dalen’; ‘Ga staan als je nog weet hoe…’
- Laat leerlingen samen informatie ophalen en uitwisselen, bijvoorbeeld tijdens de inloop of een ‘warming-up’ van je les. De leerlingen kunnen bijvoorbeeld elkaar uitleg geven: ‘Wat hebben we gedaan?’, ‘Hoe hebben we dat gedaan?’ en ‘Wat hebben we geleerd?’
Op alle bovenstaande manieren dwing je de leerlingen om informatie terug te halen uit het langetermijngeheugen. Dit verbetert het leren (want een leerling heeft dan meer kennis om nieuwe kennis aan op te hangen) én zorgt ervoor dat het vergeten langzamer gaat. Daarnaast test jij als leraar meteen welke kennis bij de leerlingen aanwezig is en/of waar eventueel nog hiaten zitten. Zo kan ook jij beter aansluiten op wat de leerlingen nodig hebben. Een win-win situatie dus!
Figuur 1: De vergeetcurve van Ebbinghaus
Linda ClevenAdviseur bij Onderwijs Maak Je Samen
Wil je meer weten? Kijk dan op:
- Video: LEREN LEREN: Waarom kun jij je gele markeerstift beter weggooien als je écht iets wil leren? (Gino Camp – Universiteit van Nederland)
- Artikel: Leren is vergeten (Vernieuwenderwijs, 09-09-2019)
- Prikkelende Poster: ‘Hebben ze van jou geleerd?’
Aan de slag?
Ben jij nu ook benieuwd hoe je nog beter kan aansluiten op wat de leerlingen nodig hebben? Neem dan kijkje in de OMJS academie!
Bijvoorbeeld de training Activerende didactiek: zet de leerling (weer) ‘aan’!
Of de training Zelfregulatie: de sleutel naar eigenaarschap.
