DenkBeelden: Hét gereedschap voor een effectieve instructieles!

Wat maakt een les een goede les? Een goede instructieles is efficiënt en biedt voldoende mogelijkheden tot differentiatie en interactie tussen en met leerlingen. Met behulp van het zes fasen model kun je de leseffectiviteit verhogen en zorg je voor betere leerprestaties bij alle leerlingen. Maar hoe geef je deze fases een praktische invulling? DenkBeelden is een activerende didactiek die de instructieles kan verrijken en verdiepen.

Een aantal denkvragen:
– Hoe activeer jij de voorkennis van alle leerlingen?
– Hoe ga jij na of jouw instructie wel begrepen is?
– Hoe vindt diepgaand leren plaats tijdens de verwerking?
– Hoe laat jij kinderen de les samenvatten?

De sleutel tot een succesvolle les is, naast de zes fases, een efficiënte leraar die beschikt over een uitgebreid repertoire aan didactische strategieën en die moeiteloos kan bepalen welke aanpakken en werkvormen het best gebruikt kunnen worden in combinatie met bepaalde doelen, leerlingen of bepaalde lesonderwerpen. Een grote mate van betrokkenheid is waar het om gaat! Het is dus van belang om je bij élke fase af te vragen: hoe kan ik de betrokkenheid en actieve houding van kinderen vergroten?

Met DenkBeelden geven wij de leraar het gereedschap om alle leerlingen actief te betrekken bij de inhoud van de lessen. DenkBeelden is een vernieuwende visuele didactiek voor het primair en voortgezet onderwijs. Leerlingen gaan zelfstandig of coöperatief leren met een set van tien visuele modellen, de DenkBeelden, zoals de Cirkel, de Trein, de Hoepels en de Mindmap. Leerlingen werken met de DenkBeelden op papier, maar ook kinesthetisch, met concrete materialen en natuurlijk online en met ICT. In élke DenkBeelden lesactiviteit passen leerlingen metacognitie en zelfreflectie toe.

Door het toepassen van DenkBeelden neemt de leerwinst toe, krijgen kinderen meer denktijd, mogen ze meer overleggen en denken zij dieper na. Hieronder worden de fases van een instructie-les uiteengezet en toegelicht bij welke fase een DenkBeeld effectief kan zijn. Werkt jouw school al met coöperatief leren? Dan is DenkBeelden een mooie aanvulling!

Ophalen van voorkennis

Nieuwe zaken die geleerd moeten worden, worden het beste onthouden als deze verbon den worden met voorkennis of eerdere ervaringen. Je kunt bij deze fase bijvoorbeeld de Cirkel toepassen. Met dit DenkBeeld gaan we brainstormen over een nieuw of bestaand onderwerp. Hierbij maken kinderen gebruik van eigen voorkennis en van wat erover bekend is. Bij het invullen van de Cirkel wordt de woordenschat van de kinderen flink uitgebreid.

Schrijf (of teken) het onderwerp van de les in de middelste cirkel. De kinderen krijgen twee minuten de tijd om weer te geven wat zij over het onderwerp al weten. Hun kennis/gedachten geven ze weer in de buitenste cirkel. Vervolgens gaan de kinderen in tweetallen vergelijken om zo hun kennis nog meer te verbreden met de voorkennis van de ander. Interactie (praten over het onderwerp) staat hierbij centraal.

Tip: Laat de kinderen aan het einde van de les de Cirkel aanvullen met een andere kleur stift. Wat ben je tijdens de les nog meer te weten gekomen? Zo wordt hun oude en nieuwe kennis zichtbaar.

Doelen en opbrengsten formuleren

Wat gaan we / wat ga ik vandaag leren? Doelen moeten voor leerlingen duidelijk, begrijpend en uitdagend zijn.

Instructie van de les

Zorg bij deze fase voor voldoende interactie en concrete voorbeelden. Daag kinderen uit door vragen te stellen en pas modeling toe (denk hardop/demonstreer). Ga voortdurend na of de instructie begrepen is. Een van de sterkste didactische strategieën tijdens de instructie is het zoeken naar overeenkomsten en verschillen tussen bepaalde voorwerpen/personen/contexten/gebeurtenissen (Marzano, 2013). De Hoepel is bij uitstek geschikt om deze strategie toe te passen tijdens de begeleidende inoefening.

Laat kinderen naar aanleiding van de instructie de Hoepel invullen en daag ze uit om overeenkomsten te vinden. Voorbeeld: wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen dieren op het land vs. dieren in het water. Laat de kinderen vervolgens in tweetallen de Hoepel met elkaar vergelijken en daag ze uit om samen nog minimaal 2 overeenkomsten te bedenken.

Je kunt de Hoepel ook inzetten wanneer je gezamenlijk met de kinderen een verhaal hebt gelezen. Gaat de inhoud van het verhaal over bepaalde overeenkomsten en verschillen? Laat de kinderen dan de tekst samenvatten aan de hand van de Hoepel. Ook samenvatten is volgens Marzano (2013) een strategie wat leidt tot veel leerwinst.

Moment van beschouwing

Dit is het moment om het zelfstandig werken te observeren. Bewaak de regels en routines met betrekking tot het zelfstandig werken.

Verwerking

Leerlingen gaan bij deze fase zelfstandig werken. Het is van belang dat de inhoud van de verwerking gelijk is aan de instructie. De leerkracht geeft individuele aandacht/ feedback en kan een verlengde instructie aanbieden. Het is belangrijk dat tijdens de verwerking diepgaand leren plaatsvindt. Als leerkracht moet je dus kritisch zijn op de opgaven in het werkboek. Welke zijn van belang? Welke opgaven zijn te gemakkelijk? Welke dragen niet bij tot diepgaand leren?

Een voorbeeld: Kinderen lezen een tekst over aardbevingen en krijgen vervolgens deze opdracht.

Je kunt deze opdracht uit het werkboek gemakkelijk aanpassen tot een opdracht waarbij kinderen actief aan de slag zijn. Het DenkBeeld Strik kunnen kinderen zelfstandig invullen. Met de Strik brengen leerlingen oorzaken en gevolgen van een gebeurtenis in kaart. In plaats van bovenstaande opdracht, worden kinderen met de Strik gestimuleerd om zelf informatie uit de tekst te halen en deze te verwerken in het DenkBeeld.

Afronding

De les wordt samengevat en er wordt gereflecteerd op de leerdoelen, opbrengsten en het proces. Bij deze laatste fase van een instructieles is het van belang dat leerlingen terugkijken op de inhoud en nagaan wat zij hebben geleerd.

Heb je tijdens een eerdere fase van de instructieles een DenkBeeld gebruikt? Je kunt dan tijdens de afronding de kinderen het DenkBeeld laten aanvullen met een andere kleur stift. Je kunt ook de Kapstok toepassen om de les samen te vatten. Met dit DenkBeeld gaan we onderwerpen of belangrijke inhouden sorteren of ordenen in categorieën of groepen. Bij het invullen van de Kapstok wordt de woordenschat van de kinderen flink uitgebreid. Kinderen kunnen op deze manier belangrijke informatie noteren en structuur geven aan de inhoud van de les, bijvoorbeeld bij een les waarin meerdere spelling categorieën aan bod komen.

In totaal zijn er 10 DenkBeelden die tijdens verschillende fases van een instructieles ingezet kunnen worden. Het is een didactiek die gemakkelijk te combineren is met coöperatief leren. Meer informatie kun je vinden op www.omjs.nl/denkbeelden.

Nieuwsgierig naar deze activerende didactiek?

Bekijk het laatste cursusaanbod via omjs.nl/academie.