Teksten gaan leven op basisschool Den Doelhof

De standaardles begrijpend lezen op Nederlandse scholen bestond lange tijd uit het lezen van een min of meer willekeurige tekst van een bij de gemiddelde leerling passend niveau en het beantwoorden van vragen op tekstniveau. Op leesmotivatie en leesbegrip scoren Nederlandse jongeren steeds slechter. “Daadwerkelijk begrijpen wat je leest vereist concentratie en de vaardigheid om de inhoud van de tekst te verbinden aan eigen voorkennis en informatie uit verschillende andere bronnen”, stelt Ilse Meelker. Samen met Barbara van der Linden en Alette Schoenmaker vormt Ilse de taalexpertgroep van OMJS. Ilse en haar collega’s merken dat leraren en leerlingen steeds minder gemotiveerd zijn bij het reguliere leesonderwijs. “Aan de hand van nieuwe wetenschappelijke inzichten zijn we gaan zoeken hoe we scholen kunnen ondersteunen bij het leuker, betekenisvoller en functioneler maken van hun leesonderwijs”, vertelt Ilse. “Als leerlingen binnen een thema met verschillende tekstsoorten hun kennis opbouwen, draagt dit bij aan het begrijpen van die teksten. Bovendien leidt het tot veel meer betrokkenheid bij het onderwerp dan wanneer leerlingen losse teksten over verschillende onderwerpen voorgeschoteld krijgen.”

Van training tot adviestraject op maat

Ilse en haar collega’s merken dat er bij scholen steeds meer vraag is naar begeleiding bij het omvormen van leesonderwijs. Voor onderwijsprofessionals van midden- en bovenbouw primair onderwijs ontwikkelden ze de training ‘Begrijpend lezen zonder methode’. Tijdens deze training nemen ze de deelnemers mee in alle facetten van goed leesonderwijs. “Alles begint met het vormen van een visie op leesonderwijs”, licht Ilse toe. “Vervolgens onderzoeken de deelnemers hoe ze hun leesonderwijs functioneler kunnen maken. Bijvoorbeeld door begrijpend lezen te koppelen aan de thema’s die in zaakvakken en wereldoriëntatie aan bod komen. Vanuit een meer geïntegreerde aanpak kun je de hele schooldag door met je leerlingen aan leesbegrip werken.” De training ‘Begrijpend lezen zonder methode’ kan een mooie start zijn. Een school kan ook voor een adviestraject op maat kiezen. Dit heeft het team van Den Doelhof gedaan.

Betrokkenheid verhogen

Welbevinden en betrokkenheid zijn belangrijke pijlers van het onderwijs op Den Doelhof. Karin Koldewijn is onderwijskundig teamleider van de bovenbouw en stond voorheen ook zelf voor de groep. “Voor begrijpend lezen werkten we jaren achtereen met een methode met actuele teksten, maar we merkten steeds meer dat we de verbinding misten met andere vakken. Was de tekst gelezen en waren de vragen beantwoord, dan was het met de tekst en dus ook met dat onderwerp gedaan. De les daarna gingen we dan weer aan de slag met een nieuwe tekst over een heel ander onderwerp. De lessen begrijpend lezen stonden daardoor helemaal op zichzelf en we constateerden dat de betrokkenheid bij zowel de leerlingen als de leraren gering was. Als we met ons begrijpend leesonderwijs aansluiting zouden zoeken bij het thema in de groep, zouden we meer diepgang kunnen aanbrengen in het doorgronden van teksten en zouden we de nieuwsgierigheid en motivatie van onze leerlingen kunnen stimuleren, zo was onze verwachting. Met die insteek komen we ook dichter bij de belevingswereld van de leerlingen, waardoor ze meer betrokken zijn bij de teksten die ze lezen.”

Aansluiten bij thema’s

Den Doelhof werkt in de bovenbouw met een geïntegreerde methode voor de wereldoriënterende vakken. Zes tot acht weken werken de leerlingen aan een thema dat doorgaans erg aanspreekt. Begrijpend lezen kwam daar als een losse fl odder bij. Dat moest anders, vond het team. “We kwamen op het spoor van close reading. Deze aanpak inspireerde ons. Zo konden we op onze eigen wijze zoveel mogelijk aansluiten bij de thema’s die we toch al behandelen in de andere vakken”, vertelt Karin. De school zocht externe hulp voor de verdere invulling en kwam uit bij de training ‘Begrijpend lezen zonder methode’ van OMJS. “Omdat er op korte termijn geen cursus dicht bij school plaatsvond en ik de voorwaarde had gesteld dat van elke bovenbouwjaarlaag minstens één leraar zou deelnemen, besloten we OMJS te vragen om een ontwikkeltraject op maat te bieden. Zo konden alle geïnteresseerde leraren deelnemen en kregen we een voor onze school passende scholing en begeleiding.”

Na twee bijeenkomsten met een kleinere groep in het voorjaar wijdde Den Doelhof de studiedag van het bovenbouwteam in november aan begrijpend lezen. De school kreeg van OMJS de nieuwste inzichten over begrijpend lezen aangereikt, de modellen die eraan ten grondslag liggen, en het inzicht om zelf te arrangeren en verschillende tools hierbij te gebruiken. “Samen met Ilse konden we helder op een rij zetten wat onze visie is op begrijpend lezen, hoe we die gaan verwezenlijken, welke afspraken we daarover maken en welk tijdspad we daaraan koppelen”, somt Karin op. “De kleine stuurgroep zet, samen met Ilse, telkens de volgende stap uit en bewaakt het proces. We hebben inmiddels een borgingsdocument met de schoolafspraken opgesteld en er zijn afspraken gemaakt over het maken van aantekeningen in een tekst, zodat er een doorgaande lijn is voor leerlingen en leraren.”

Zelf arrangeren

“Voor de uitvoering hebben we koppels gemaakt, zodat je samen met een maatje met je leesonderwijs aan de slag gaat”, vervolgt Karin. “Het is immers niet niks wat we van onze leraren vragen. Normaal heb je een methode die je kunt volgen. Alles is in grote lijnen uitgeschreven. Nu verlaten we die methode en ga je zelf arrangeren. Maar juist het samenwerken in koppels – met elkaar de dialoog aangaan en samen verkennen, maar ook bij elkaar in de groep kijken – levert veel inzicht op in wat goed werkt voor de leerlingen. Ook Ilse gaat lesbezoeken doen. Vervolgens worden alle bevindingen teruggekoppeld en bespreken we de verbeterpunten.”

Karin en Ilse wijzen erop dat het loslaten van een methode voor begrijpend lezen door zelf op thema en op maat te gaan arrangeren, geen traject is dat je er eventjes bij doet. “Het vergt kennis en ervaring van je team, de wil tot samenwerken en te leren met en van elkaar. Om dat te bereiken is de begeleiding van OMJS heel waardevol”, vindt Karin. “Zonder Ilse hadden we dit niet voor elkaar gekregen. Haar enorme actuele kennis en haar deskundige vertaling daarvan naar onze praktijk zijn erg waardevol. Het helpt als iemand met zoveel expertise je team begeleidt. Je bent niet zomaar iets aan het doen, omdat je denkt dat het goed is, maar wat je doet is wetenschappelijk onderbouwd en wordt waar nodig bijgestuurd.”

Teksten leven meer

Karin: “Doordat leraren zelf modelen worden de leerlingen meegenomen in de tekst en gaan ze op zoek naar de diepere betekenis. Herlezen, aantekeningen maken, samenvatten, monitoren, samenwerken, redeneren, discussiëren en refl ecteren zijn de belangrijke vaardigheden waar het hier om draait en die het begrijpend lezen zo leuk en interessant maken. Hoe leuk is het om vervolgens je eigen lied, verhaal, biografi e of recept te mogen schrijven? Zó krijgen taalactiviteiten betekenis en mogen kinderen hun creativiteit tot uitdrukking brengen. Teksten gaan daardoor veel meer leven.”

Karin constateert nu al dat veel leerlingen meer lees- en leerplezier hebben door de thematische aanpak. “In de onder- en middenbouw werken we met alle vakken, dus ook met het leesonderwijs, al thematisch. Nu krijgen we ook een mooie doorlopende lijn naar de bovenbouw door vakken steeds meer te integreren. Natuurlijk zijn we er nog niet, maar dit is al een prachtig resultaat en volop reden om op deze weg door te gaan.”