“Als team verantwoordelijk voor hele schoolcarrière leerlingen”
Uit OMJS Magazine #8
Tekst: Brigitte Bloem
Vakbekwaam-afgestudeerde Joyce Kuipers deed onderzoek naar kansengelijkheid
Joyce Kuipers werkt twee dagen in groep 8, de rest van haar werkweek is ze bovenbouwcoördinator op Samenwerkingsschool Eikenwijs in Heesch. Vorig schooljaar deed ze de opleiding ‘toekomstbewuste schoolleider vakbekwaam’ bij Onderwijs Maak Je Samen. Een belangrijk onderdeel hiervan is het praktijkonderzoek. Voor Joyce de eerste keer dat ze zoiets aanpakte. Als onderwerp koos ze kansengelijkheid, dat haar na aan het hart ligt. “Leraren en schoolleiders kunnen voor elk kind het verschil maken.”
“Zestien jaar werk ik op deze school. Begonnen als stagiaire, werd ik leraar van groep 6, 7 en later 8, nu in combinatie met de functie van bovenbouwcoördinator. Mijn ambitie is om over een jaar schoolleider te zijn, maar dan op een andere school. Op Eikenwijs ben ik te veel onderdeel van het lerarenteam. Dit schooljaar ga ik op mijn gemak kijken waar ik nodig ben en op mijn plek zal zijn. Dat ik ooit leraar en zelfs schoolleider zou worden, was helemaal niet vanzelfsprekend, als je kijkt waar mijn wieg heeft gestaan.
Opboksen tegen vooroordelen
Ik groeide op in een achterstandswijk in Oss. Mijn ouders gingen uit elkaar toen ik in groep 4 zat, zo jong nog. Mijn leraar in groep 4 heeft me echt door die moeilijke tijd heen geholpen. Deze leraar had oog voor mij. Vanaf toen wist ik wat ik wilde worden: leraar! Veel leeftijdgenootjes op mijn oude basisschool in die achterstandswijk hebben zich bij hun positie in de samenleving neergelegd. Ik niet. Gedurende mijn schooltijd en loopbaan heb ik altijd iemand gehad die iets in mij zag en vertrouwen in mij had. Die me bij de hand nam en zei: “Goh, misschien zou je die keuze kunnen maken, die richting inslaan, die opleiding volgen, want je hebt meer in je mars.” Deze personen zijn voor mij cruciaal geweest. Als kind uit een achterstandswijk moet je continu opboksen tegen vooroordelen. Samen met het geloof dat anderen in mij hadden, heeft dat mij enorm gevormd. Het heeft me de drive en ambitie gegeven om het verschil te willen maken voor kinderen die nu in een vergelijkbare positie zitten.
Praktijkonderzoek
Mijn leidinggevende attendeerde mij op het incompanytraject dat OMJS voor onze scholenstichting met twee andere scholenstichtingen in onze regio had ontwikkeld. Toen ik het advies en vertrouwen kreeg, heb ik me aangemeld. De incompany-opleiding met collega’s van andere scholen en scholenstichtingen is me erg goed bevallen. Je hebt met vergelijkbare actuele thema’s, situaties en vraagstukken in de regio te maken. Omdat er collega’s van drie stichtingen bij betrokken zijn, leer je ook veel van elkaars ervaringen. Een belangrijk onderdeel van de opleiding tot vakbekwaam schoolleider is het praktijkonderzoek. Nooit eerder had ik onderzoek gedaan, dus ik vond het heel spannend. Mijn docent heeft me heel goed begeleid en gaandeweg werd ik ook steeds zelfverzekerder bij vervolgstappen.
Toen ik begon, wist ik één ding zeker. Mijn onderzoek moest gaan over kansengelijkheid. Als leraar van groep 8 ben je intensief betrokken bij de keuze voor een vervolgopleiding van je leerlingen. Ik merk dat vooroordelen, al is het misschien onbewust, nog steeds een belangrijke rol spelen. Het moet niet uitmaken waar je wieg heeft gestaan, welke opleidingen je ouders hebben genoten, welke nationaliteit jij en je ouders hebben, ieder kind verdient dezelfde kansen om zich optimaal te ontwikkelen. Dat is voor mij zó belangrijk, dat ik meteen wist dat ik dit thema wilde onderzoeken.
”“Als kind uit een achterstandswijk moet je continu opboksen tegen vooroordelen.”
Professionele cultuur
Ik wilde achterhalen waar schoolleiders het verschil kunnen maken. Zo praktisch mogelijk. Bij leraren gaat het vooral over het loslaten van vooroordelen, een bepaalde mindset hebben, heel gericht extra instructie bieden aan leerlingen die dit nodig hebben. Als schoolleider ben je verantwoordelijk voor een professionele cultuur waarin je lerarenteam alle mogelijkheden krijgt om de talenten bij leerlingen te ontdekken en te ontwikkelen én te zorgen dat mogelijke vooroordelen géén rol spelen.
Na uitgebreid literatuuronderzoek ben ik collega’s gaan bevragen. Zowel leraren als schoolleiders. Vervolgens heb ik op basis van alle informatie en gesprekken het begrip ‘kansengelijkheid’ gedefinieerd. Aan de schoolleiders heb ik gevraagd wie binnen en buiten school een rol spelen bij het werken aan kansengelijkheid, hoe ze daar tegenaan kijken en wat er beter kan. Met het team van Eikenwijs zijn we gaan kijken hoe het staat met de professionele cultuur op onze school. Tijdens een leerlingarena heb ik met kinderen gesproken over kansengelijkheid. Neem het feit dat leerlingen al vanaf groep 3 bestempeld worden als maan-, zon- of sterkind. Wat doet dat met leerlingen? Op basis van alle data heb ik conclusies kunnen trekken (zie kader).
Het verschil maken
Zelf vind ik de allerbelangrijkste conclusie dat de leraar en schoolleider ertoe doen. Zij kunnen voor elk kind het verschil maken. Dat heb ik zelf zo in mijn jeugd ervaren, maar nu kan ik het ook staven met mijn onderzoeksresultaten. Werken aan kansengelijkheid begint al in groep 1. Het uitstroomniveau van leerlingen is niet alleen de verantwoordelijkheid van de groep 8-leraren. Het gezamenlijke team is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van álle leerlingen, van groep 1 tot en met groep 8.
Als leraren en schoolleiders (nog) meer zouden samenwerken in het belang van leerlingen, van groep 1 tot en met groep 8, dan moet de kansengelijkheid kunnen toenemen. Kijk naar de hele schoolloopbaan van een leerling en voel je als team verantwoordelijk. Elke leraar is de spil voor elke leerling op een bepaald moment. Elke leerling heeft een leraar nodig die hem of haar ziet en die het beste met het kind voorheeft. Het is de functie van schoolleiders om leraren hierbij te faciliteren in tijd en opleidingen en om samen met het team te werken vanuit een onderbouwde visie.
Toegevoegde waarde
Als ik terugkijk, vind ik dat het onderzoek echt een toegevoegde waarde heeft voor de opleiding. Ik ben me er bewuster van geworden dat het een valkuil is wanneer je met een bepaalde perceptie een gesprek ingaat. Het is zoveel beter om je eigen mening en oordeel even naar de achtergrond te schuiven en objectief naar de ander te luisteren. Dat neem ik mee in mijn dagelijkse werk. Wat ik ook meeneeem is het staven van data. Waneer je aannames kunt staven óf weerleggen met data, is dat zoveel krachtiger dan uitspraken en gevoelens die je nergens op kunt baseren. Tot slot neem ik alle waardevolle feedback mee die ik tijdens de opleiding heb gehad over mijn eigen functioneren.”
Aan het woord
Joyce KuipersLeraar groep 8 & MT Samenwerkingsschool Eikenwijs bij Samenwerkingsschool Eikenwijs
Samenvattende conclusie onderzoek Joyce Kuipers
Wanneer alle kinderen, ongeacht hun achtergrond of afkomst, de mogelijkheden van het onderwijs zo goed als mogelijk kunnen benutten, creëren we gelijke kansen. Er wordt vaak gezegd dat kansenongelijkheid niet voorkomt in de kleinere dorpen en dat dit alleen een thema is uit de grote stad en de achterstandswijken. Niets is minder waar. Kansengelijkheid zou juist een thema moeten zijn op alle scholen. Op scholen zijn er grote verschillen en kunnen we leerkrachten vaardigheden geven om deze verschillen te compenseren. Onze huidige aanpak draagt niet bij aan het vergroten van kansengelijkheid, het zal eerder kansenongelijkheid vergroten. Er zijn op dit moment wel ontwikkelingen gaande die dit kunnen veranderen.
Het zou goed zijn als op scholen de focus gelegd gaat worden op goed, evidence-informed onderwijs. Hier ligt een aantal principes aan ten grondslag, zoals sterke didactiek, hoge verwachtingen, flexibel groeperen en het geven van sterke feedback. Leerkrachten zouden zich te allen tijde bewust moeten zijn van het verschil in voorkennis van de leerlingen – met als gevolg dat er hierdoor ook verschillen tussen leerlingen zijn; dit heeft dan niets te maken met capaciteit of intelligentie. Het is van belang om een krachtig en cultuurrijk kennisaanbod te bieden; hiermee vergroten we de kwaliteit en de kwantiteit van de aanwezige kennis. We zouden minder snel bang hoeven te zijn dat we leerlingen overvragen of pesten met moeilijke leerstof.
Daarnaast is het altijd van belang om de focus te leggen op de leerkrachtkenmerken die nodig zijn om kansengelijkheid te stimuleren. Voor leerkrachten is de bewustwording belangrijk dat iedere leerling gestimuleerd kan worden om zich te ontwikkelen en de prestaties te verhogen. Ook de aandacht voor de achtergronden van de leerlingen en de thuissituaties van de leerlingen is daarbij belangrijk. De stereotypering en de vooroordelen dienen achterwege te worden gelaten, verwachtingen kunnen worden bijgesteld. Leerkrachten zullen zich meer gaan realiseren dat er verschillen zijn tussen leerlingen in de klas en dit dient ook te worden uitgesproken. Op het moment dat je als leerkracht heldere doelen stelt, kun je ervoor zorgen dat leerlingen zichzelf willen verbeteren ten opzichte van hun eigen niveau en niet dat van anderen.
De vaardigheden van leerkrachten zijn heel belangrijk; daarnaast is een professionele cultuur ook van groot belang voor kansengelijkheid binnen het onderwijs. Op het moment dat je wilt streven naar hoge verwachtingen voor leerlingen, zul je ook streven naar hoge verwachtingen van je teamleden (collective efficacy). Het werkt het beste als binnen een team een cultuur heerst waardoor leerkrachten ervan overtuigd raken dat het hun taak is om het effect van hun handelen op het leren van leerlingen te evalueren en er samen op te reflecteren, om vervolgens het gevoel van verantwoordelijkheid over zowel positieve als negatieve resultaten te versterken. Uitgangspunt is het doel van het onderwijs. Op dat moment heb je een professionele dialoog. Dit kan alleen als er binnen je team een professionele cultuur is waarin vertrouwen heerst en er geen afrekencultuur is. Op deze manier weten leerkrachten dat er fouten gemaakt mogen worden en dat er samen gekeken kan worden hoe goede aanpakken versterkt kunnen worden. Dat maakt dat er binnen de school sprake is van een veilige werk- en leeromgeving, waar de focus ligt op leren en de impact die het team gezamenlijk kan maken.
